Ανδρέας Ζυγομαλάς: Ο μοναχογιός αριστοκρατικής οικογένειας της Αθήνας που έπεσε για τον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα

Ο Ανδρέας Ζυγομαλάς γεννήθηκε το 1890 στην Αθήνα και ήταν γόνος παλαιάς Βυζαντινής οικογένειας, που καταγόταν από την περιοχή της Αργολίδας και στη συνέχεια μετοίκησε στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα στη Χίο και τέλος στην Αθήνα. Ήταν γιος του βουλευτή και υπουργού Αντωνίου Ζυγομαλά (1856-1930) και της Λουκίας Μπαλάνου (1863-1947) με καταγωγή από τα Ιωάννινα και εγγονός του Ανδρέα Ζυγομαλά (1803-1876), αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και μετέπειτα δημοσιογράφου και πολιτικού.

Σπούδασε Νομική, ασκώντας ακολούθως τα στρατιωτικά του καθήκοντα στη θέση του διερμηνέα, καθώς ήταν άριστος γνώστης τριών γλωσσών.

Το ξέσπασμα του Βαλκανικού Πολέμου τον Οκτώβριο του 1912 οδήγησε τον Ανδρέα Ζυγομαλά στην κατάταξή του ως εθελοντή στο 2ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού, αν και θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την αριστοκρατική του καταγωγή ώστε να αποφύγει την στράτευση. Υπηρέτησε πρώτα στη Μακεδονία και έπειτα στην Ήπειρο, με τον ίδιο να αιτείται την αποστολή του στο Μπιζάνι, τόπο του βασικού μετώπου μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, μια κίνηση θάρρους που του χάρισε τον «επ’ ανδραγαθία» βαθμό του ανθυπολοχαγού. 

Στο πεδίο της μάχης ο Ζυγομαλάς με το άγημα του καταλαμβάνουν στις 21 Φεβρουαρίου 1913 το ύψωμα του Μπιζανίου, όπου ο ίδιος υπέστειλε την τουρκική σημαία των οχυρών, η οποία και του απονεμήθηκε ως πολεμικό λάφυρο (σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο Ζυγομαλά του Αυλώνα Αττικής). 

Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων συμμετείχε στην προέλαση του Ελληνικού Στρατού και ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στο Αργυρόκαστρο στις 3 Μαρτίου 1913.

Στη συνέχεια επέστρεψε στη Μακεδονία για να πολεμήσει κατά των Βουλγάρων (Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος), δείχνοντας ανδρεία στις Μάχες Κιλκίς, Λαχανά, Μπέλες, Τζουμαγιάς και Κρέσνας. 

Αφού έγινε η υπογραφή ειρήνης με τους Βούλγαρους, εστάλη στην 9η Μεραρχία στην Βόρειο Ήπειρο και όταν αυτή διατάχθηκε να εγκαταλείψει την περιοχή τον Φεβρουάριο του 1914 ο Ζυγομαλάς αποφάσισε να παραμείνει μαζί με άλλους αξιωματικούς, για να αποτελέσουν μαζί με τους ντόπιους αγωνιστές τον Στρατό της Αυτονόμου Ηπείρου, ο οποίος ανέκτησε το Αργυρόκαστρο, το Δέλβινο, την Πρεμετή, την Κολώνια και την Κορυτσά.

Σε όλη τη διάρκεια της ηπειρωτικής εποποιίας του 1914 επέδειξε αλλεπάλληλα δείγματα όχι μόνο ανδρείας αλλά και αξιοθαύμαστης στρατηγικής, γι' αυτό και του απονεμήθηκε ο βαθμός του Λοχαγού της Αυτονόμου Ηπείρου, διαπρέποντας όπου πολέμησε: Μονή Τσέπου, Πιτσάρι, Προγονάτι, Κούσμαρι, Κολώνια. 

Όμως στις 30 Ιουλίου 1914, ο Ανδρέας Ζυγομαλάς δολοφονήθηκε σε ενέδρα στην περιοχή της Νίβιτσας.

Η αυταπάρνηση και η αυτοθυσία του γενναίου πολεμιστή Ανδρέα Ζυγομαλά συγκινεί και εμπνέει τον θαυμασμό, τον εξιδανικεύει με την λατρεία και την ευγνωμοσύνη της εθνικής ψυχής. Γιατί ενώ ήταν νέος, ωραίος, πλούσιος, περιστοιχισμένος από τα πιο ζηλευτά αγαθά της ζωής, εγκατέλειψε τα πάντα, γονείς, μέλλον, χλιδή, καλοπέραση και τα θυσίασε στον ιερό βωμό της Πατρίδας και του Ελληνικού μεγαλείου.

Το λείψανό του φυλάσσεται, μαζί με τα λείψανα των γονέων του, Αντωνίου και Λουκίας, σε κρύπτη του Ιερού Ναού Αγίου Αντωνίου, στον Αυλώνα Αττικής, ενώ τα στρατιωτικά παράσημα και ενθύμια του, μαζί με διάφορα προσωπικά αντικείμενα του ιδίου και της οικογένειάς του, φυλάσσονται στο Μουσείο Ζυγομαλά.

«Ο Ανδρέας Ζυγομαλάς, έφιππος, στα οχυρά του Μπιζανίου»
(Πίνακας τού Γεωργίου Ιακωβίδη-Μουσείο Ζυγομαλά,Αυλώνας Αττικής)